Baina, iraganaz zer kontatu eta kontatzen ez dugunaren inguruan kezkatuta nago azkenaldian, eta hor galderak: eskola materialetan, kale-izenetan, Wikipedian edo turismo gidetan, gizonezkoak izan behar al dira protagonista bakarrak? Beste lurralde batzuen konkista eta genozidioa bultzatu zuten pertsonaiak, herrian monolito batean gogoratzeko modukoak al dira? Noren begiradatik eta zer berreskuratu nahi dugu iraganetik?
Ospakizunetan mozkortu baino lehen, has gaitezen memoria berrikusten, pertsona/kolektibo ikusezinen esperientziak errekonozitzen eta espazio publikoan gogoratzen. Herritar xume, emakume, langile, baserritar, etorkin edota herri mugimenduei ere herriko historian leku bat dagokigula uste dut. Dagoeneko, heroi eta jauntxoez aspertuta gaude; gure birramamen iragana ezagutu nahi dugu, haien bizimodua, ukenduak, minak eta borrokak ere gogoratu nahi ditugu