Izan ere, Achonek duela 20 bat urte defendatu zuen doktore-tesia Arrasateko erreketaren eta osteko garaiaren gainekoa izan zen, hau da, Ertarotik Errenazimendura arteko trantsizioa: "Erdi Aroaren zale amorratua naiz, gure garaiarekiko erabat ezberdina zelako. Ertarotik Errenazimendura igarotzeko garaia izugarri gustatzen zait; horrek, Euskal Herrian, bandoen arteko borroka esan gura zuen. Garai batetik besterako trantsizioak, krisia esan nahi zuen, eta beraz, biolentzia eta liskarrak. Liskar horiek nola hasi eta bukatu ziren azaltzea ez da erraza, baina Arrasaten, beste herri batzuekin alderatuz, gozamena da garai horren gainean dagoen dokumentazioa".
Arrasatek erreketaren krisia gainditu zuenekoa
Hitzaldia Arrasateko erreketatik abiatu zuen Achonek. Erreketara nola heldu zen azaldu zuen eta baita krisi hartatik nola irten zen ere: "Arrasate erre osteko krisi garaian, erabat aldatu zen bizitza ikusteko modua. Bandoak abolitu ziren 1490an eta 20 bat urtetan Amerika deskubritu zen, erreforma luteranoa heldu zen eta beranduago, Errenazimendua. Hainbat fenomeno bizi izan ziren bizitza ikusteko modua erabat aldatu zutenak. Beraz, ikertzeko eta ikasteko zinez interesgarria izan zen garai hura".
(Argazkia: Jose Angel Achon hitzaldia hasi aurretik)
Norena izatetik, nongoa izatera
Bizitzeko modu aldaketa horien artean jatorriaren kontzeptuaren aldaketa aurreratu zigun Achonek hitzaldia hasi baino lehen: "Senidetasuna, leinuak eta bandoak nagusi izatetik, hiribildua osatzera pasa zen. Hiribildu hori hazten hasten da, sozializatzeko moduak aldatu egiten dira... Herritarrak familia batetik datozela esan beharrean herri batetik datozela barneratzen dute. Ideia aldaketa horretatik hasten dira sortzen gure historian horren garrantzitsuak diren lurralde historikoak".