Euskara jagoteko eta sustatzeko Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan (eta, zer esanik ez, Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan) egun ezarrita dugun legediaren paradigma aldaketa behar dugu, azken 40 urteotan bezala justiziaren mailuak behin eta berriro jo ez gaitzan.
Euskal Herrian euskararen erabilera arautzeko onartu zen lehenengo legeak (10/1982, Legeak, euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizkoak) 40 urte bete berri ditu joan deneko azaroaren 24an. Eta, gogora dezagun –ez dezagun ahaztu– oraindik ere, XXI. mendean, euskarak ez duela legezko ofizialtasunik Euskal Herri osoan (ez du erabateko ofizialtasunik Nafarroako lurraldearen zatirik handienean –nafarren % 90 bizi da bertan, 600.000 nafar– eta Ipar Euskal Herri osoan ere, ez dauka, eta ez du inoiz izan, inolako lege aitortzarik). Beraz, XXI. mende hasierako Euskal Herrian urruti gaude oraindik gure lurraldearen luze zabalean gure hizkuntzaren bete-beteko erabilera normalizatua ekarriko duen legedi bat izatetik.
Egun Euskal Autonomia Erkidegoan indarrean dugun Euskararen legeak herritarren hizkuntza askatasuna eta hizkuntza eskubideak ditu ardatz eta oinarri. Baina epaileen jardunak azken 40 urteotan hartu duen norabidearekin herritarren hizkuntza askatasunean eta hizkuntza eskubideetan oinarritutako sistema hori bi ahoko ezpata bihurtu zaigu. Izan ere, euskarak ofizialtasun osoa duen lurralde bakarrean –EAEn– azken 40 urteko aldian, epaitegietatik –hizkuntzen arteko ezinbesteko orekaren printzipio iruzurtia ezarriz– Espainiako epaileek zorrotzago eta grinatsuago zaindu dituzte gaztelaniadun herritar elebakarren hizkuntza eskubideak, egoera berean ez dauden bi hizkuntzentzat tratamendu berbera eta simetrikoa ezarriz; batzuetan, gainera, euskara ez jakitea –gaztelania derrigor jakin beharraren aldean– benetako eta egiazko elebitasunaren kalterako, pribilegio asimetriko ere bihurtuz.
Hizkuntza araubidearen parametroak berritzea ezinbestekoa dugu euskararen gizarte erabilera normalizatzeko. Euskararen erabilera naturala eta berezkoa duten arnasgune funtzionalak jagoten eta sustatzen ardaztu behar dugu lege-paradigma berria. Lege-ardatz berria euskararen berezko espazio funtzionaletan jarri beharra dago. Kulturaren ondare immaterialak ditugu euskararen arnasgune funtzionalak eta hala izendatuak izan daitezen lortu beharra dugu bete-beteko lege babesa jaso dezaten. Horretan jarri behar dugu ahalegina. Ondare hori babesten, iraunarazten, hauspotzen eta zabaltzen asmatzea izan behar du XXI. mendeko euskalgintzaren norabide eta eginbide berria.
----------
Patxi Saez Beloki
Soziolinguista eta Euskaltzaindiko Sustapen batzordeko kidea
