Bisa ematearekin batera, Mozambikeko familia-aurrekontuaren bost urteko inkesta iritsi zitzaigun, Espainiako Estatistika Institutuak irailaren 24an argitaratua. Datuak beldurgarriak dira. Mozambikeko familien batez besteko aurrekontua %28 jaitsi da azken bost urte hauetan, eta horrek esan nahi du 2020an eskuragarri zegoen hileko aurrekontua 2009koa baino txikiagoa izan dela.
Ondorioz, mozambiketarren %75 egunean dolar 1 baino gutxiagorekin bizi da, eta biztanleriaren %90 –27 milioi pertsona– egunean 1,90 dolar baino gutxiagorekin. Hau da, pobreziaren atalasearen azpitik, Munduko Bankuak ezartzen duenaren arabera. Baina errealitatea are beldurgarriagoa da; izan ere, herrialdeko %50 pobreenak –15 milioi pertsona– gastu nazionalaren %14,7 baino ez du egiten, eta, aldiz, %10 aberatsagoak gastuaren %43 egiten du. Horrek esan nahi du biztanleriaren erdia –15 milioi pertsona– erabateko miserian bizi dela.
Paul Collierrek, The Bottom Billion liburuan, herrialdeak pobreziara kondenatzen dituzten lau tranpa identifikatzen ditu: gatazkak, baliabide naturalen tranpa, kokapen geografiko txarra eta gobernantza txarra. Mozambikek 2.400 kilometro ditu Ozeano Indikora, eta portu garrantzitsuak ditu, hala nola Maputo, Beira eta Nacala, eta Pembako badia ikusgarria du iparraldean, munduko hirugarren handiena. Alde horretatik, Mozambike zorionekoa da, baina ez da gauza bera gertatzen beste hiru tranpekin.
Urriaren 15eko egunkariak azalean zekartzan, alde batetik, herrialdearen iparraldean, Cabo Delgadoko probintzian, gertatzen ari diren liskarrak. Ruandako eta Afrika australeko tropen laguntzarekin Mozambikeko segurtasun-indarren eta matxino islamisten aurkakoak, hain zuzen ere. Bost urte baino gehiago iraun duen gatazkak 3.000 hildako eta 800.000 desplazatu baino gehiago eragin ditu. Beste aldetik, Renamoko fakzio bateko buruzagia borrokan hil zutela baieztatzen zuen. Alderdi-gerrilla hamabost urtez herrialdea suntsitu zuen gerra zibilaren alderdietako bat izan zen 1977 eta 1992 artean, eta gaur egun Frelimoko Gobernuaren aurkako taldea da. Hala ere, 1992ko bake-akordioak ez dira guztiz bete, eta etengabeko ezegonkortasuna eragin du horrek. Izan ere, Europar Batasunak bitartekaritza lanak egin ditu aste honetan sinatu diren bake-akordioen eguneratze berrian.
Bestalde, Mozambike baliabide naturaletan aberastasun handiko herrialdea da. Cabo Delgadoko probintzian bakarrik gas natural, urre, grafito eta errubi meatzeak daude. Gehienak ustelkeriaren testuinguruan ustiatzen dira, eta eliteek eta atzerriko konpainiek bereganatzen dituzte, Mozambikeko gizartearentzat onura gutxirekin. Egoera horrek gero eta ezinegon handiagoa eragin du herrialdeko aberastasunak pertsona talde txiki baten artean banatzen direla ikusten duten herritarren artean, konturatzen direlako era honetako ustiapenekin beren bizitza hobetu dezakeen lan bat egiteko aukera galtzen dutela.
Horrek Collierren hirugarren tranpara garamatza; hain zuzen, gobernantza txarrera. Harritu egin nau Mozambiken nengoen bitartean telebistan ikusteak 2.000 milioi dolarreko desbideratzearren lehen gobernuan zeuden pertsonen epaiketa. Hori horrela, beste latitude batzuetan ezarri beharreko praktika ona izan daiteke. Besteak beste, prebentziozko espetxealdian daude aurreko presidentearen semea eta idazkari pertsonala eta haren gobernuko dozena bat goi-kargu. Baina ez daude inputatuta ez presidente hura, ez oraingoa, nahiz eta gobernu horretako ministro izan.
Gobernuak etengabe eskatzen die mozambiketarrei ekoizpena eta produktibitatea handitzeko, herrialdeko ekonomia hobetzeko. Mundukiden ia 20 urte daramatzagu Mozambiken nekazarien familien ekonomia hobetzen laguntzen. Urteetan zehar, besteak beste, 200 kilometrotik gorako landa-errepideak eraikitzen lagundu dugu, tokiko ekonomian eragin handia izan zutenak; mikroenpresen sorrera bultzatu dugu, arrakasta gutxirekin, aitortu behar da; eta, batez ere, nekazarien produkzio-jarduerari laguntzen lan egin dugu, eta herritarren ongizatean eragin handiena izan duen lan-ildoa izan da.
Humanity at work da Mondragonen eslogana. Eta hori egiten du Mundukidek Mozambiken. Ekoizpen-aukerak sortzen ditu, nekazariek beren lanaren bidez lortzen dituzten diru-sarrera urriak hobetu ditzaten. 15.000 nekazari baino gehiagori laguntzen diegu, nekazaritzako prestakuntza eta laguntza teknikoa eskainiz, ekoizteko behar diren intsumo eta ekipamenduetarako sarbidea erraztuz eta nekazaritza-ekoizpenaren merkaturatzearekin lagunduz. Hori guztia oso modu praktikoan, landa-inguruneko biztanleen gaitasunetara eta ezagutzetara egokituta, eta beti ekoizpen-dibertsifikazioa sustatuz, nekazarien familien arriskua murriztea eragozteko.
Errazteak ez du esan nahi oparitzea. Aukerak eskaintzen ditugu, baina ez dugu irakaspenik ematen. Horregatik, parte-hartzaileen protagonismoa errespetatzen eta bultzatzen dugu, eta haiek badakite epe luzera gure laguntza izango dutela.
2022-25 aldirako gure helburua da urtean 20.000 nekazari familiari laguntzea eta urtean 600 milioi metikal ekoiztea. Hau da, 10.000 nekazaritza-soldata sortzea. Asko dirudi, baina ekarpen txiki bat besterik ez da, Mozambike pobreziaren atalasearen azpian bizi diren 27 milioi pertsonekin alderatuta. Baina gure ekarpena da. Eta zurea.