Euskararen egoeraz jarduten du Iñaki Iurrebaso Biteri (Legazpi, 1967) UEMAko ikerlari eta soziolinguistak bere hitzaldietan, gaiari buruz dauden datuak aztertuta. Hori horrela, arnasguneen azterketak ardatz, bailarako egoera nolakoa den azaltzeko tartea hartu du.
Oro har, nola deskribatuko zenuke Debagoienak hizkuntza-egoera aldetik Euskal Herrian betetzen duen tokia?
Debagoieneko euskararen erabilera hurbila deitzen dioguna, kalekoa eta etxekoa kontuan hartuta, %41en bueltan egon liteke; hau da, gazteleraz gehiago egiten da euskaraz baino, baina bi hizkuntzak nahiko parekatuta. Hori, orokorrean, baina, Euskal Herriarekin alderatuz, oso inguru euskalduna da. Euskal Herriko datuak eskualdeka begiratuta, ez dago punta-puntan, baina nahiko goian dago.
"Euskararen erabilera datuen arabera, Oñatik eta Gatzagak gainditzen dute langa"
Badago arnasgunerik Debagoienean? Zeintzuk? Zer dira? Zergatik dira garrantzitsuak?
Arnasgune terminoa Mikel Salbide euskaltzainak asmatu edo Fishman-en jatorrizko azterketetatik abiatuta ekarri zuen. Asko laburtuta, sozialki hizkuntza gutxitua –euskara gure kasuan– nagusi den zonak dira: auzoak, herriak, eskualdeak. Zer esan nahi du sozialki nagusi izatea? Erabileran nagusi izatea; hau da, euskara gaztelania baino gehiago erabiltzea; ingurune horietan normala euskara erabiltzea da… Gizarte araua da euskaraz aritzea, eta testuinguru errazak dira euskaraz bizitzeko. Arnasgune batean, normalean, berez dator euskara, testuinguruak horretara bultzatzen duelako. Datuei erreparatuz, UEMAn arnasgunea operatiboki zer den erabakitzeko guk jartzen dugun langa euskararen erabilera %60tik %100era jartzen dugu. Debagoienean ezaugarri hori duten lau herri daude: Leintz Gatzagak eta Oñatik gainditzen dute langa eta oso gertu daude Antzuola eta Elgeta. Gainerako herrietan, auzo batzuetan euskara nagusi daudenak egongo dira, eta horiek ere arnasgune dira.
Zein dira gaur egun arnasguneak gehien ahultzen dituzten faktoreak, eta zein neurri litzateke premiazkoena bailaran?
Hiru aipatuko nituzke. Lehenengoa, faktore multzo bat: mundu mailako faktore teknologikoak, kulturalak eta sozialak. Orokorrean, haizea ez dute alde hizkuntza gutxituek faktore horietan. Bigarrena, tresna politiko-juridiko ikuspegitik ahul gaudela euskaldunok. Ez dugu estatu propiorik, bigarren mailako hizkuntza da euskara, eta bertako erakundeetatik egin daitezkeen ahaleginak oztopoz eta trabaz beteta daude. Eta, horrekin lotuta, hizkuntza politika aurreratuagoak egiteko geure buruari ere topeak jartzen dizkiogu horrekin lotuta. Hirugarrena, berriz, aldaketa demografikoa da. Ingurune euskaldunetan haur gutxiago jaiotzen ari dira, eta migrazioak daude; geroz eta jende gehiago joaten da eta geroz eta gehiago datoz. Horiek dira faktore nagusiak, nahiz eta gehiago egon.
Zertan oinarritu behar du arnasgune bati hauspoa emateko estrategia eraginkor batek?
Arnasgune batean hiru zutabe nagusik egon behar dute. Lehenengo, politika integraletara jauzia eman behar dugu, arnasgune diren herri horien sendotasun soziolinguistikoa bermatzeko, alderdi demografikoei, ekonomikoari, lurralde antolamenduari, begiratzeko eta eragiteko. Bada garaia politika horiei euskararen betaurrekoetatik begiratzeko. Praktikan, herri horietako gazteek etxea eta lana behar dute, kanpora ez joateko, adibidez. Bigarren zutabea politika aurreratuak planteatzea da. Eta hirugarrena, hiztunen kontzientzia linguistikoa eta ahalduntzea sendotzea. Hau da, diskurtsoak eta praktikak indartzea euskalgintza sozialaren eremuan eraginez. Adibidez, Nola hitz egiten diegu euskaldunok kanpotik etorri direnei? Hori aldatu behar da. Beste adibide bat, euskara eta erdara nahastea une oro; fenomeno hori normala ere izan daiteke, baina utzikeria ere bada Debagoiena moduko leku batean.
Zer esango zenuke arnasgune ez diren Debagoieneko udalerriei buruz?
Euskal Herrian perspektiba jarrita, Debagoiena moduko inguruneak estrategikoak dira, eta helburuak eremu euskaldunak sendotzea eta ahultzen ez uztea izan beharko luke. Hemendik belaunaldi batera edo bira, osotasunean euskalduntzea izan beharko genuke helburu. Arreta berezia jarriko nuke euskara ahulen dagoen herrietan; Eskoriatzan eta Arrasaten, adibidez.
"Belaunaldi batera, osotasunean euskalduntzea izan beharko genuke helburu"
Eta amaitzeko, zer mezu helaraziko zenieke Debagoieneko herritarrei eta erakundeei Euskararen Egunean?
Garikoitz Goikoetxearekin batera atera dugun Esnatu ala hil, Euskararen oraina eta geroa, diagnostiko baten argitan liburuari propaganda eginez, esnatzeko garaia dela esango nuke, modu orokor gisa. Nire ustez, kinka larri samar batean gaude, nahiz eta herri sendoa garen eta baditugun gure indarguneak; garaia da pixka bat esnatzeko eta euskara lehentasunetara ekartzeko, maila pertsonalean eta maila politikoan. Euskararen militantzia eta jarrera indartzeko garaia da. Eta, bereziki, alkateei eragiteko esango nieke. Badakit jende lanpetua dela, baina astero ordu erdi edo ordubete, arlo batetik izan edo bestetik, euskararen betaurrekoetatik begiratzeko eta eragiteko esango nieke. Hau da, honek euskarari kalte egiten dio edo ez. Hemendik 30 urtera atzera begiratzean, euskararekin zer gertatuko den ere baloratuko da, eta orain da garaia gaiari arreta jartzeko eta eragiteko.