Ruper Ordorika: "Disko honetan sentitu dut halako zorabio bat, zorionez"

Hasieran bazuen gure elkarrizketa honek azkenean ederki konponduriko logistika konplikatu samarra, Ruper eta Eva orain Iparraldean bizi direlako, semearekin, Gasteizen utzi behar izan zutena, hirurak lehenago bizi ziren hirian, beraz, normalean Oñatin bizi den mutikoaren izebarekin, halaber gasteiztarra den baina Bilboko Arte Eder museoan egunotan dugun Karmelo Ortiz de Elgea margolariaren erakusketa

gurasoak lasai ikusteko, Karmelo bera, bien laguna aspaldi izateaz gain, Guria Ostatuan izeneko Ruperren disko berriaren azaleko egilea da-eta, ahaztu gabe neu ere Bilbon bizi naizela eta ondorioz botxoan eta neure etxean egitea erabaki genuen PUNTUA aldizkariko arduradunek seguruenik oñatiarrago -atera den baino- nahiko zuten elkarrizketa hau.

Nahiz eta, aizue, Ruperren disko berriaren izenburuari erreparatuta, konturatuko zineten, bada, gainerako debagoiendarrok ere, ezta?

Guria, bai horixe, gure bizitzako taberna hura, ez nabilelako esajeratzen, esaten badut bertan gertatu zela oñatiar askoren heziketa, besteak beste, sentimentala, neurri handi batean Klementxek Gurianian jartzen zigun munduko musikarik ederrenak ederki lagunduta.

Ruperren azken diskoan derrigor behar du horrek guztiak, gu barne, alkimikoki jasota. Barra ordu itxuraz amaitezinak bertan eman genituenok ez al gara orduko -poeta jarrita orain- izarren hautsa?

Arratsaldeko lauretan gelditu ginen, paroxistiko hitza tokiz kanpo ez legokeen Arte Eder museo zaharraren Euskadi deituriko plaza edo errotonda estilistikoki sailkaezinean, hango luxuzko eraikin multi-formeen koloreak! Espien lmetan bezala, Ruperrek diskoa eman ziezadan neu autotik jaitsi gabe, etxean entzuteko garaiz, bera eta Eva Karmeloren erakusketa ikusten zeuden bitartean.

Handik pare bat ordura agertu zitzaidan kantaria, el joven cantautor vasco, Oñatin gure artean ohikoa izan den txantxa, inoiz modu horretan deitu zutelako Madrilgo hedabideren batean-edo.

Eta?

Lehen galdera berak niri. Kantu berriak entzun berritan nagoelako, ez ahaztu, lehenetarikoa izango naiz zazpi lurraldeotan, Lapurditik Bilbora via Gasteiz zelosamente gordea Ruperren poltsikoan ailegaturiko CD casero -ezen ez kaxero- itxuraz anonimoaren bidez. Ikusi orduko beldurtu eta guzti egin naizela, ekipoan trabaturik gelditu behar ote zitzaidan, neure CD irakurgailuaren erabilera ezaren ezaz.

Ez hasi espantuka, seguru naiz zuenak ere buelta gutxi emango zituela azken urteotan, herdoilaren tristeziarekin batera.

Baina oso ondo entzuten ziren kantuak, primeran.

Zer erantzun. Badaukat teoria bat, gero elkarrizketan gehiago garatuko duguna, ez ote dagoen halako batasun estilistiko garbia 2008tik hona grabaturiko lau disko originaletan –utz dezagun aparte bertsioena- bertan artistikoki gertatu beharreko gehiena distantzia espresibo labur eta kondentsatuetan gertatuko balitz bezala, norberari ondorioz askoz zailago gertatzen zaiola entzunaldi bakar batez gustatu zaion ala ez jakitea, baina hori gutxienekoa da, hit garbirik erakutsi ez eta, gainera, giro itxuraz soil horretan dabiltzan arren –Haizea Garizumakoa (2009), Hodeien Azpian (2011), Lurrean Etzanda (2014) eta aurtengo Guria Ostatuan (2016)- harri zirkular sendo horiek gero eta ikaragarri gertuago dutelako herri musikan, izan, baden Itaka moduko helmuga ezinezkoa, non keinu artistiko itxuraz txiki bakoitza espresiboki oso handi bilakatzen den, badakizue, “gutxiago gehiago da” adagio famatuaren arabera, Itaka espresibo horretara hurbiltzerik lortzen duen herri musikaria, zenbat eta propioago duen bere hizkuntzan arituz gero, orduan eta unibertsalago dabilkigun seinale.

Baina halakorik ez da lortzen, noski, norberaren diskurtso musikaletik manieristatzat jotzen diren elementuak kenduta eta kitto, halakorik eginez gero artista gehienak esku hutsik -eta kitto- geldituko liratekeelako, koska bertan dago-eta, nola kendu... Gehiago izateko! Ruperren kasuan, bere kantagintzaren espresiobideen urteotako destilazio ezinago zorrotz batetik datorren likuazio edo ekuazioaren bitartez. Gainera, Ruperren kantagintzari testuinguru paregabea ematen diote -edonorentzat amestea ere zaila litzatekeena- herri musika moderno garatuenak hiriburutzat duten New Yorkeko jazz musikariek. Mendebaldean izan diren tradizio moderno beltz eta zuri nagusiak ezinago trinkoturik antzematen direlako, ia beti, ia konpas bakoitzeko, Ruperren New Yorkeko musikari lagunen jardunean. Lehen aipaturiko “soilean oparo” printzipio itakar horri eusteko garaian, interprete horiek badirelako, zalantzarik gabe, munduan diren kualifikatuenen artean.

Horretarako, baina, nago, gustuko izan behar dute aukeran ematen zaien musika.

Ikusten da, beraz, hizpide dugun erronka artistikoaren dimentsio aparta.

Ez nizkion halakorik botako, noski, elkarrizketa hasteko, baina ideia horien inguruan bai ibili nintzaion, nahi nuelako apur bat xaxatu ere, benetan oso potolotzat jotzen ditudan kontu horiez denon aurrean Ruper Ordorika (Oñati, 1956) aska zedin.


Distantzia laburrean ari zara?

Nik ez dezaket ezer egin arriskurik sentitu gabe, musikalki, nahiz badakidan ari naizela neure ñabardurengatik borrokan, gauza txikitxoengatik, eta batzuetan horiek oharkabe pasatzen dira, baina denborarekin ikusten dituzu aldaketak eta disko honetan sentitu dut halako zorabio bat behin baino gehiagotan, zorionez.

Ari naiz orbela kentzen, ari naiz nolabait bidea garbitzen. Berriro grabatu dut zintan eta denok batera, horrek dakarren muga handiarekin. Kontrabaxuarekin gainera, pianoa bertan ere bai. Orduan dena dago lotua, baina horretarako behar da momentu oso ona harrapatu eta musikari handiak. Hori dena joango litzateke esaten duzun norabide horretan.

Niretzako “giroa” deituko nukeena oso inportantea da. Bluesean mood deitzen da. Ze aldartea daukan kantuak... Eta horretan saiatzen naiz, baita zuzenekoetan ere. Esparru horretan sartzean aldatu behar duzu zure aldartea, hori da kontua.

Seguruenik hau ezin duzu egin Noruegako Errege (Ni ez naiz Noruegako errege, 1983) edo orduko beste ezein diskorik egin gabe. Badakit hari bat badela. Nire sentimendua da aurrera goazela, aurrera noala. Ezer gutxietsi gabe, e? Batzuetan entzuten ditut orduko piezak, adibidez Nor Da, Dabilen Harria-ko bertsioan (Dabilen Harria, 1998), lehengoan egin zidaten entrebista baten harira, eta zer polita, pentsatu nuen nire buruarentzako, ez baitut kantua entzun, igual, duela hamabost urte. Baina, konparatu gabe, orain bai bilatzen dut lehen esan dizudan momentu hori eta topatu egiten dut, inon diren ahalegin guztiak eginda eta askoren laguntzarekin.


Nor Da aipatua edo, ez dakit, Erruduna adibidez, nire ustez kantu ikaragarri handiak dira, kantu konplexuak, berez ez datozenak, artista haien bila joan ezean. Aldiz disko berri hauetakoak, ez dizut esango kantuak berez etorriko zitzaizkizunik, bai baina konposizioan badirela askoz soilagoak. Gustuen arabera, kantu zaharren aldekoa nintzateke, baina iruditzen zait azken faseko diskoak –Hamar t ́erdietan (2008) bigarrengo zuzenekotik aurrera– askoz hobeto daudela. Agian ez duzu bilatzen lehen bilatzen zenuena. Aldatu da zure konposatzeko modua?

Bai. Ni formalki kezkatzen naiz askozaz ere gehiago kantua ibil dadin. Behar dut esparru bat kantua ibiltzeko eta askotan saiatzen naiz kentzen berez ateratzen zaizkidan parte bihurriak. Edo beste irakurketa bat eskatuko luketenak. Batzuetan iruditzen zait formalki parte irregularretan sartzen zarenean ez diozula laguntzen kantuari. Ez dut interesik horretan orain, momentu honetan. Zentzu horretan disko berri honetakoak kantu-kantuak dira. Oso-oso jarriak daude denak.

Nire ustez, oso seguru zabiltza kantaeran...

Ez dakit seguruago nagoen, baina disfrutatzen dut, hori da niretzat aldaketarik handiena. Nire lehendabiziko diskoak oroitzen ditut, niretzako estudioa zen, ez dakit nola esan, tortura bat... Bai, horrela zen. Ez nintzen inoiz ailegatzen nahi nuen lekura, eta poliki-poliki asko ikasi dut eta badut ekipo ona, aritzen naiz anaiarekin ere, lasaiago.

New Yorkeko musikariek ere eman dizute seguritate hori?

Bueno, hau da nire zortzigarren diskoa Kennyrekin. [Kenny Wollesen, Seattle, 1966, bateria eta perkusionista. Beste askoren artean, ondorengoen disko zein zuzeneko formazioetan izan da: Tom Waits, Bill Frisell, Norah Jones, John Lurie, John Zorn)]

Bai iruditzen zait ikasi dudala han egoten eta nik zer eman dezakedan eta zer balio eduki dezakeen nik daukadan kantuak, eta orduan nik esaten diet: “Hau da kantua”. Eta jotzen hasi eta esaten dute: “Hori da kantua, bai horixe”. Ulertzen duzu zer esan nahi dudan?

Asko pasatu behar dut horraino ailegatzeko eta zentzu horretan banago seguruago, uste dut, hobeto pasatzen dudalako.

Gauza bat badago oso inportantea, eta da oinarrian ni nagoela, kantu guztietan jotzen. Ondorioz kantuak neure tempora etortzen dira. Bihotzerreak (1985) eta sasoi horietan, eta baita Ez da posible-n ere (1990), askotan lerratzen nintzen taldearen arreglora eta arregloaren ideiarekin lan egiten genuen gehiago.

Behin, Skullyk esan zidan [Skully Sverrisson, Reykjavic, 1966, baxu-jotzailea. Lou Reed, David Sylvian, Arto Lindsey, Ryuichi Sakamoto, Laurie Anderson. Ez du parterik hartu Ruperren disko berrian] egunen batean Ben Monderren piezak ikasiko direla musika eskola gorenetan. [Ben Monder, New York, 1962, gitarrajotzailea. Lee Konitz, Toots Thielmans, Paul Motian, David Bowie. Ez du Guria Ostatuan jo. Elkarrizketaren ostean duzue disko berriaren fitxa]. Dagoeneko, begira, Bowieren azken diskoko gitarrista izan da. Niretzako benetako lezioa izan zen, nire harridurarako holako gitarrista ikaragarri handi batekin kontrakoa gertatu zelako. Esaten zidan: “Ze polita egin duzun aldaketa hau”. Agian niretzat oso gauza sinplea, eta inoiz ez zidan proposatu aldatzerik nik egiten nuena.

Egin genuen bi urtez jarraian astebete bat, berak eta biok, Madrilgo Cafe Centralean. Pentsio berean ginen, ondoko geletan. Berandu bukatzen genuen, goizeko ordu bietan-edo etxeratzen ginen gauero, eta goizeko zortzietan-edo, ni jada iratzarrita, joaten nintzen bere gelara eta han topatzen nuen, jada jaikita eta musika idazten, bere gitarrarekin. Esaten nion: “Ben, too many points”. Nota gehiegi, nota sobera, larregi dauzkak hemen, eta barrezka begiratzen zidan. Neuk: “Kendu, kendu”. Eta esaten zidan: “Neuk ezin dut, zuk bezala, gauza hain gardenak egin, ez naiz kapaz.”

Niretzako hura izan zen lezio handi bat.

Oso dylanianoa hau guztia, ezta? Dylanen azken diskoak, blues disko garbiak, mood ezin egokiagoan grabatu beharrekoak. Aprobetxa dezadan: zer iruditzen Nobel sariarena?

Bueno, kar, kar, kar...

Ez dakit, oso gai labana da, badakizu. Hastekoz eta behin, beti esaten dut sari bat definizioz arbitrarioa dela, baina kasu konkretu honetan, nire ustez, neurri batean, Nobel sariak bere buruari ematen dio saria, Dylani ematen dionean. Ze, 75 urterekin urtero ehun kontzertu ematen dituen artista batek ez du deus irabazten eta ez du deus galtzen horregatik. Baina bueno, ez zait interesatzen, ez dakit nola esan, ez dezakezu iritzi bakar bat eman horretaz, ikusirik Obama, Santos, edo ikusirik Churchill edo Camilo Jose Cela, ezta? Egiten ahal duzu dena erlatibizatu, eta kasu horretan kantari bati emateak niretzako ez dio deus ez kentzen ez ematen, ez baduzu maite Dylanen lana, beste askorena bezala, ba irudituko zaizu gauza bat, eta maite baldin baduzu... Eta ez baduzu konprenitzen Dylanek aldatu duela herri musikaren bidea atal askotan...

Zertan?