June Fernandez: "Haurdunaldi subrogatuen aldeko eta kontrakoak erortzen dira sinplismoan"

June Fernandez (Bilbo, 1984) kazetari feminista 2017a ezkero dabil haurdunaldi subrogatuari buruzko ikuspuntuak jasotzen; hain zuzen, Ciudadanos alderdiak Espainiako Kongresuan gaia legeztatzea proposatu zuenetik. Aurtengo maiatzean Aingeruak eta neskameak. Haurdunaldi subrogatuen analisi feministak liburua kaleratu du, Lisipe bildumaren hamalaugarren atala, gaian jantzita dauden Euskal Herriko hemeretzi feministaren elkarrizketak bibliografiarekin konbinatu eta erreportaje estilora eramanda.

Iaz, haurdunaldi subrogatuei buruzko jardunaldi batean egon zinen Bilbon; zer ikusi zenuen bertan?

Kongresu proselitista zen, aldeko familia eta elkarteek antolatutakoa. Kritika falta piloa nabaritu nuen, feminismotik, antikapitalismotik, ekologismotik… Kongresuaren kanpoan, bestalde, aurkako taldeak zeuden elkarretaratzea egiten: Itaia, Las Criadas… Eta han ere ez nintzen eroso sentitu, nire ustez eslogan bidezko diskurtsoak dauzkatelako: emakumeen esplotazioa da, umeen salerosketa da, eta kito, errealitate guztiak zaku berean sartuz. Nire oinarrizko tesia berresteko balio izan zidan: eztabaida oso polarizatuta dago, eta bi aldeetatik erortzen gara sinplismoan. Beharrezkoa zen gaiaren argi-itzalak lantzea.

Herrialdearen arabera oso desberdinak dira legeak, ezta?

Espainian legez kanpokoa da praktika, baina atzerrira joan daiteke. AEBetan duela 40 urte hasi ziren, industria egonkortuta dago, logika komertzialekin: emakumeek kobratzen dute eta klinika zein agentzia bitartekoek etekinak ateratzen dituzte. Indian eskandalua sortu zuten emakumeen ustiategiek, eta atzerritarrei ateak itxi zizkieten; modu masibo, hotz eta mekanizatuan praktikatzen zuten zesarea. Azkenetakoa legeztatzen Kuba izan da: haurdunaldi subrogatu solidarioa bakarrik onartzen du; hau da, senide edo lagunen artean, debalde, Estatuak bakarrik ikuskatuta eta osasungintza publikoan. Halako ereduak Uruguain, Kanadan eta Portugalen ere badaude.

Eredu horiek dira idealenak? Liburuan azaltzen dut tranpa dezente daudela, altruismoaren erretorikarekin lotutakoak. Zergatik eskatu behar zaigu emakumeoi lan hori debalde egitea, solidarioak garelako? Zergatik modu hori da etikoagoa biziraupen estrategia gisa egiten dugunean baino? Oso zaila da, ez dago eredu perfekturik: eredu komertziala gure etikaren aurka doa, eta altruistak emakumearen eskuzabaltasuna sakralizatzen du.

Liburuan datu ugari ematen dituzu; zeintzuk dira aipagarrienak?

Adopzioak jaitsi egin dira, eta haurdunaldi subrogatuak igo. Adopzioak jaitsi dira giza eskubideen urraketak saihesteko orain oztopo gehiago jartzen direlako. Jatorrizko herrialdeetan ulertu dute ez dela ona krisi baten aurrean haien seme-alabak beste herrialde batera joatea bizitzera, familia zuri batean hazita, adibidez, arrazakeriari aurre egin beharko diotelako. Antiarrazismotik asko hitz egiten da nola adopzioak erromantizatu ditugun, gure salbatzaile zuriaren jarrera medio. Haurdunaldi subrogatuan ez bezala, adopzioetan umea dago zentroan, eta ez gurasoen nahia; hala ere, badaude paralelismoak. Izan ere, adoptatzen baduzu 10 urteko ume bat bere anaiarekin batera eta desgaitasunarekin, hori egiteko prest bazaude, ez da zaila adoptatzea, ez daude oztopoak. Kontua da denok nahi ditugula haur jaioberriak eta osasuntsuak.

Eta gestanteei buruz?

Indian emakume pobreak dira gestanteak, gehienbat, baina AEBetan zuriak eta langile klasekoak; hein batean, emakume pobreek ezin dutelako gestante izan, gutxieneko egoera ekonomiko egonkorra eskatzen baitute. Bitxia iruditzen zait AEBetan gestanteen %20 inguru militarren emazteak izatea. Etxekoandreak izanda, eta militarrek soldata xumea jasota, ekonomia hobetzeko egiten dute.

Argazkia: Esti Maguregi.

Familia aniztasuna sakon jorratzen duzu baita ere.

Hemen bi diskurtso daude: haurdunaldi subrogatua familia aniztasunean kokatu behar dugun eredu ez-normatibo berri bat bezala ulertu ala familia nuklearra erreproduzitzeko beste formula bat bezala? Izan ere, gizon homosexualak diskriminatuagoak dira, bikote heterosexual bat joan daitekeelako jaioberria erregistratzera eta inork ez jakin amak ez duela erditu. Gainera, familia gehienak heterosexualak dira, baina, askotan, gurasoen karikatura egiterakoan bikote homosexualak agertzen dira.

Tamalez, gayen, lesbianen eta bisexualen artean, estrategia komunitarioak bigarren planoan geratu dira. Gizon gay batek guraso izan nahi du eta bikote lesbiana batek haurra izan nahi du; orduan, gizonak semena jar dezake eta hirurek parte har dezakete hazkuntzan. Bada, halakoak gero eta gutxiago egiten dira, beldurragatik. Legeak bi guraso bakarrik baimentzen ditu, eta lehia gertatzen da. Posible da hiruretako bat, normalean ama ez-gestantea, aitortza juridiko gabe geratzea.

Horren aurrean, badirudi merkatuak irtenbide seguruago bat eskaintzen digula: neskentzat in-vitro ernalketak eta inseminazioak, gayentzat haurdunaldi subrogatuak. Desobedientzia praktikatu beharko genuke, aldarrikatu familia-eredu desberdinen aitortza juridikoa, eta bitartean iruditeria horiek sortu; posible dela familia batean bi gurasok baino gehiagok parte hartzea.

Analisi feministek zer diote?

Emakumeek ez dutela izan behar patriarkatuak erabiltzen duen errekurtso bat. Umeak produzitzeko bioteknologiaren gaineko kritika egiten dute, eta aldekoen  argumentuak kuestionatu: altruismoari dagokionez, ez dugula zertan aingeruak izan behar, besteentzat umeak sortu gure bizitzak arriskatuz. Esan behar da feminismo kuirretik aldeko diskurtsoak egin izan dira. Adibidez, interesgarria dela amatasuna desnaturalizatzen duelako. Nire gorputza nire erabakia esaten baduzu sexu-lana edo aborturako, zergatik ez haurdunaldi subrogaturako?

Begirada perinataletik ere interesgarria da. Kritika egiten zaio haurdunaldia tramite bat bihurtzeari, balore existentzial eta soziala ulertu barik. Nola patriarkatuak kontrolatu nahi duen emakumeon ugalketa gaitasuna, eta hori lotzen dugu indarkeria obstetrikoarekin. Ginekologia eta obstetria gizonen esparruak bihurtu dira. Laguntza bidezko ugalketen buruak ere gizonak dira, emakumeen gaitasuna expropiatuta etekina ateratzen dute.

Eman dituzun hitzaldietan, ze inpresio partekatu dute entzuleek?

Espazio feministetan ibili naiz eta anbibalentzia nabari dut. Emakumeen eta umeen ongizatearen inguruko kezka, eta deserosotasuna inguruko asko guraso izan direlako. Harridura ere bai, komunikabideetan askotan errepikatzen direlako mantra berberak eta askok eskertzen dute sakontasun eta konplexutasun hori azaltzea. Aipatu didate baita ere diskurtso feminista potenteak behar direla. Ondo dago eztabaidatzea, baina zer egin? Nola lortu eredu komunitario ez-normatiboak indartzea?

Gaineratu nahiko zenukeen besterik?

Haurdunaldi subrogatuaren kateko pieza garrantzitsua obuluak dira. Herrialde gehienetan gestanteek ezin dute euren obuluekin baliatu, beste batenak izaten dira, ez bada ama izango direnarenak. Supermerkatu hori ere kritikatu behar da, Espainia da munduan bigarrena donaziotan. Obulu donazio deitzen diote baina salerosketa da.